Stamboom Bijker
Vier jaar verbanning voor meester Bergsma
Henk Bosma (1856-1935) liet zijn zoon Anne naar de christelijke school in Gorredijk gaan, hoewel een openbare school dichterbij lag. Pas in 1919 kwam er in Hoornsterzwaag een School met de Bijbel, hoewel al veel eerder een schoolvereniging was opgericht. Hoofd van de christelijke school in Hoornsterzwaag werd van 1922-1930 meester Turkstra, die een van haar kinderen in huis nam na het overlijden van Antje Bosma (1887-1926).
Een school is er al veel eerder geweest in Hoornsterzwaag. Volgens de betaalde kerkrekeningen uit bijvoorbeeld 1721 was er toen al een schoolmeester. In 1722 is 16 Car.gulden betaald aan Evert Fookes "van verdient schoolgelt". In 1759 was Jan Everts er schoolmeester en voorzanger. Je vraagt je af: waren ze vader en zoon? De functie van schoolmeester was trouwens vaker gecombineerd met die van koster en voorzanger in de kerk.
Volgens een onderwijsenquête, die in 1799 is gehouden, was Leffert Hendriks bezoldigd schoolmeester in het 158 zielen tellende dorp Hoornsterzwaag. Hij verdiende f 20=, per jaar plus 5,5 stuivers per leerling. De school was open van 1 november tot 1 mei, het was een "winterschool".
In 1836 kwam er een nieuw schoolgebouw op de grens met Schurega. Het traktement van een schoolmeester bedroeg toen f 200,=per jaar plus circa een gulden per leerling. Omdat een aantal van vijftig leerlingen niet ongebruikelijk was, zal het schoolgeld een welkome aanvulling zijn geweest. De meester genoot bovendien een "vrije Woning met Tuin".
Sollicitanten moesten overigens niet rekenen op een reiskostenvergoeding. De advertentie in de krant wond er geen doekjes om: "geene Reis- of Verblijfkosten zullen vergoed worden", als belangstellenden zouden deelnemen aan het vergelijkend examen.
We kunnen niet heen om de betrokkenheid van het Hof van Friesland bij het functioneren van meester Bergsma uit Hoornsterzwaag. Aan het eind van de achttiende eeuw moesten de rechters in Leeuwarden een oordeel vellen over het gedrag van meester Jan Jochems Bergsma, die les gaf in Hoornsterzwaag. Jan was geboren in Oudehorne, zoon van dorpsrechter Jochem Jans en schoolmeester geworden in Veenwouden. Daar ging hij in de fout. Tijdens de ochtenddienst in de kerk hadden de diakenen en armvoogden geld opgehaald voor de armen. Er was een speciaal laatje om het te bewaren en Jan ontvreemdde hieruit geld, hoewel dat bedoeld was als aalmoes. Nadat hij was ontmaskerd, was hij gevlucht.
De zaak kwam aan het licht in 1781, toen hij al een paar jaar les gaf in Hoornsterzwaag, terwijl hij in Veenwouden als schoolmeester werkzaam was in 1764 en het begin van 1765. Hij was inmiddels gearresteerd, maar een veroordeling was geen uitgemaakte zaak. De bijzitter en ouderlingen uit Oudehorne en Hoornsterzwaag wilden tegenover de justitiële autoriteiten graag verklaren, dat er op meester Jan niets aan te merken viel. Zij waren tevreden over zijn functioneren in Hoornsterzwaag, "zoo als een eerlijk burgerlijk leeven betaamt". Mensen, bij wie hij in de kost was geweest in Veenwouden, waren al even duidelijk en verklaarden dat "hij ons ten allen tijde als een eerlijk man behandelt heeft".
Jan zelf ontkende. Dat hij op zondagen in de kerk aanwezig was geweest, was gemakkelijk te verklaren. Tussen twee kerkdiensten in moest hij de psalm op het bord schrijven en om twaalf uur ‘s middags moest de klok geluid worden en dat was zijn werk. Zijn oog was tijdens deze werkzaamheden gevallen op het laatje met geld en hem was opgevallen, dat het niet goed dicht zat. Uit plichtsbesef had hij het laatje nader onderzocht. In zijn nadeel sprak, dat Jan op heterdaad betrapt was bij de diefstal. Hij werd veroordeeld: vier jaar verbanning uit Friesland.
Bronnen:
"De onderwijsenquête van 1799", uitg. P. Th. F. M. Boekholt, pag. 213
"De schoolmeesters van Schoterland in de loop der tijden 1", pag. 10-12
"Kerkrekeningen Hoornsterzwaag betalen 1713-1730"
"Leeuwarder Courant", 17 juni 1836
"Hâld Moed; Geschiedenis van een geslacht Bijker uit het Friese veengebied" - Piet Bijker, pp. 184-185
Bijlagen bij de Criminele Sententies van het Hof van Friesland, inv.nr. 3814, 23 mei 1781